Znajomość budowy geologicznej regionu ma duże znaczenie gospodarcze. Rzutuje bowiem na prawidłowość rozwiązywania szeregu problemów w zakresie gospodarki przestrzennej, pozwala też na zrozumienie genezy tutejszych ziem. W obrębie omawianego regionu najstarsze są utwory prekambryjskie budujące podłoże krystaliczne, podobne do tych, jakie spotyka się w Sudetach czy Tatrach Wysokich. Stropowe partie tych skał pod względem morfologicznym są mocno urozmaicone, tak na skłonach, jak i obniżeniu. Część środkowa Pojezierza składa się z około dziewięciu ciągów morenowych, skupionych w pasie o szerokości 50-70 km, powstałych w czasie kilku stadiów. W zachodniej części możemy wyróżnić kilka naście faz postojowych lodowca. Strefa ta posiada na ogół przebieg równoleżnikowy; graniczy z rozległymi obszarami sandrowymi na południu. Część północna, obejmująca Nizinę Staropruską, to rozległy płaski obszar pokryty iłami zastoiskowymi. Właściwe rzeki zaczęły się formować dopiero po ustąpieniu lądolodu. Spływ wód do morza utrudniały liczne przeszkody w postać równoleżnikowych pasm czołowomorenowych. Kształty rzek Pojezierza są charakterystyczne, gdyż zajmują rynny z istniejącymi jeszcze jeziorami bądź rynny po zanikłych jeziorach. Rzeki mają spadki zazwyczaj duże, a dno niekiedy kamieniste, brzegi zadrzewione i pokryte różnorodną roślinnością. Nadają one krajobrazowi szczególny i niepowtarzalny urok.